ЧIАН Чани чIалачIисса ЦIусса лу Бухсса лу НукIу заманнулсса лу
lakkumaz.narod.ru/«Лакку дуниял (ниттил мазрал лу)»/Мяйлчинмур дарс

Дарс 8. Аудио-файл.

Урок 8 (Дарс 8)
Урок восьмой (Мяйлчинмур дарс)

Цалчинмур бутIа

Прочитай и постарайся пересказать этот текст.

ХIакьину жу чансса бусанну Лакку билаятрая. Лакку билаят зунттал кIанур. Лакку кIану зунттал билаятри.

Лакку билаят учайссар Лакку кIанттайн. Лакку кIану учайссар Лакку билаятрайн. Лакку билаятрай яхъанай буссар лак. Лакку кIанай лак буссар яхъанай. Лак гъалгъа тIун бикIайссар лакку мазрай. Лакран лакку маз бакъасса, кIулссар оьрус мазгу. Лакран оьрус мазрайгу гъалгъа тIун кIулссар. Лакку мазрай гъалгъа тIун къакIулссагу буссар лак. Лакку маз къакIулну, оьрус маз кIулссагу буссар лак. Лакку маз къакIулсса лак лакку маз лахьхьин ччай бикIайссар.

Лакку билаят — жула ватанни, жула улчари, Буттал кIанури.

Махъру ва бувчIин бавуртту

яхъанай буссар — живут

ватан III — родина

гъалгъа тIун — говорить

гъалгъа тIун бикIайссар — говорят

гъалгъа тIун кIулссар — умеют (букв. знают) говорить

кIулссар — знают

къакIулсса — незнающие, неумеющие

лахьхьин ччан — желать знать, желать уметь

улча II — родина

буттал кIану II — отчий край


Познакомься с порядковыми числительными. При образовании порядковых числительных к краткой форме числительного добавляется суффикс -илчин: шам+илчин, урчI+илчин, ацI+илчин, если же число кончается на гласный звук или [й], то звук [и] выпадает: ца+лчин, ххю+лчин, мяй+лчин, при образовании же порядкового числительного от числа арул выпадает слог [ил]: арул+чин. При образовании порядкового числительного от рях (6), звук [х] удваивается: рях+х+илчин.


Ва календарьди. Календарьданул барзру ккаккан байссар. Ванил кьинирдугу ккаккан дайссар. Шинай ацIния кIива барз буссар. Шинай шанттуршлий ряхцIаллий ххюра (365) кьини дуссар. Высокосный шинай шанттуршлий ряхцIаллий ряхра (366) кьин дуссар.

Вана шинал барзру.

Цалчинмур барз — январь (Первый месяц — январь).

КIилчинмур барз — февраль (Второй месяц — февраль).

Шамилчинмур барз — март (Третий месяц — март).

Мукьилчинмур барз — апрель (Четвертый месяц — апрель).

Ххюлчинмур барз — май (Пятый месяц — май).

Ряххилчинмур барз — июнь (Шестой месяц — июнь).

Арулчинмур барз — июль (Седьмой месяц — июль).

Мяйлчинмур барз — август (Восьмой месяц — август).

УрчIилчинмур барз — сентябрь (Девятый месяц — сентябрь).

АцIилчинмур барз — октябрь (Десятый месяц — октябрь).

АцIния цалчинмур барз — ноябрь (Одиннадцатый месяц — ноябрь).

АцIния кIилчинмур барз — декабрь (Двенадцатый месяц — декабрь).

Шинай ацIния кIива барз буссар (В году — двенадцать месяцев).

Запомни: Слово барз относится к классу II (классу «бур»). Числительное в классе согласовывается с существительным, к которому оно относится, поэтому количественное числительное, относящееся к слову барз, имеет в конце частицу -ва: мукьва барз, арулва барз, ацIва барз, ацIния кIива барз (но шамма барз); а порядковое — -мур: мукьилчинмур барз, арулчинмур барз, ацIилчинмур барз, ацIния кIилчинмур барз. Слова кьини, ссят относятся к классу III (класс «дур»): Гьантлий кьуния мукьра ссят дуссар (В сутках —  24 часа).



Суаллу ва жавабру (Вопросы и ответы)

— На вихьхьун суаллу булунна, ина жавабру дуллалу. (Я буду задавать вопросы, а ты отвечай (букв.  ты давай ответы.))

— Хъинни.

— Цими барз буссар шинай?

— Шинай буссар ацIния кIива барз.

— Шинай ацIния кIива барз буссарив?

— Буссар. Шинай ацIния кIива барз буссар.

— Цалчинмур зуруйн ци учайссар?

— Январь. Цалчинмур зуруйн январь учайссар.

— Цалчинмур зуруйн январь учайссарив?

— Ди (или — У-гьу). Январь учайссар.

— КIилчинмур зуруйн?

— КIилчинмур зуруйн учайссар февраль.

— Февраль кIилчинмур барзрив?

— Ди (или — У-гьу). КIилчинмур барз февральли.

— АцIилчинмур барз цири?

— АцIилчинмур барз октябрьди.

— Ва ци барзри?

— Ва октябрьди.

БувчIин баву

В лакском языке есть некоторые имена существительные, которые в косвенных падежах меняют корень. Например: именительный падеж — барз, родительный падеж — зурул, дательный — зурун; баргъ — бургъил, бургъин; махъ — мукъул, мукъун; марч — мурчал, мурчан и т. д.


КIилчинмур бутIа

Вопросы и ответы.

— Вин цIа цири?

— Ттун цIа Зайнутинни.

— Ина дуклай урав?

— Дуклай ура (или — Ура дуклай).

— Чув дуклай ура?

— На дуклай ура вузраву.

— Зайнуттин, ина цумур вузраву дуклай ура?

— Университетраву.

— Ина университетраву дуклай урав?

— Ура. На дуклай ура университетраву.

— Цумур факультетрай?

— Химиялул факультетрай.

— Ина университетрал химиялул факультетрай урав дуклай?

— Ура. На университетрал химиялул факультетрай дуклай ура.

— Цумур курсирай ура ина дуклай?

— Шамилчинмур курсирай.

— Ина университетрал химиялул факультетрал шамилчинмур курсирай урав дуклай?

— Ура. На университетрал химиялул факультетрал шамилчинмур курсирай дуклай ура.

— Зайнуттин, ина студентрав?

— Да (или Угьу). На студентра.

— Ина университетрал студентрав?

— Да (или Угьу). На университетрал студентра.

— Ина цумур факультетрал студентра?

— На химиялул факультетрал студентра.

— Ина университетрал химиялул факультетрал студентрав?

— Угьу. На университетрал химиялул факультетрал студентра.

— Зайнуттин, ина университетрал химиялул факультетрал шамилчинмур курсирал студентрав?

— Угьу. На университетрал химиялул факультетрал шамилчинмур курсирал студентра.

*****

— Вин цIа цири?

— Ттун цIа Шуаьнатри.

— Ина дуклай бурав?

— Бура дуклай.

— Чув бура ина дуклай?

— Вузраву. На вузраву дуклай бура.

— Шуаьнат, ина цумур вузраву дуклай бура?

— Университетраву.

— Ина университетраву дуклай бурав?

— Бура. На дуклай бура университетраву.

— Цумур факультетрай?

— Чил мазурдил факультетрай.

— Ина университетрал чил мазурдил факультетрай бурав дуклай?

— Бура. На университетрал чил мазурдил факультетрай дуклай бура.

— Цумур курсирай бура ина дуклай?

— КIилчинмур курсирай.

— Ина университетрал чил мазурдил факультетрал кIилчинмур курсирай бурав дуклай?

— Угьу. Бура. На университетрал чил мазурдил факультетрал кIилчинмур курсирай дуклай бура.

— Шуаьнат, ина студенткарав?

— Угьу. На студенткара.

— Ина университетрал студенткарав?

— Да. На университетрал студенткара.

— Ина цумур факультетрал студенткара?

— На чил мазурдил факультетрал студенткара.

— Ина университетрал чил мазурдил факультетрал студенткарав?

— Угьу. На университетрал чил мазурдил факультетрал студенткара.

— Шуаьнат, ина университетрал чил мазурдил факультетрал кIилчинмур курсирал студенткарав?

— Да. На университетрал чил мазурдил факультетрал кIилчинмур курсирал студенткара.

*****

Мы познакомились с двумя временными формами, одно выражается при помощи вспомогательного глагола (б,д)ур, (б,д)ура: На университетраву дуклай ура; другое — (б,д)уссар: Шинай ацIния кIива барз буссар.

При помощи вспомогательного глагола (б,д)ур выражается действие, о котором твердо известно повествователю, т. е. повествующий как бы сам может засвидетельствовать о происходящем действии: Зайнуттин университетраву дуклай ур.

При помощи вспомогательного глагола (б,д)уссар выражается общеизвестное действие, действие, происходящее как таковое: Календарьданул шамилчинмур зуруйн март учайссар — Констатируется сам факт, что третий месяц календаря называется мартом.


Шамилчинмур бутIа

Ва Халидри. Халид оьрчIри. Халид хъунасса оьрчIри. Халид жагьилсса оьрчIри. Ва студентри. Ва дуклай ур. Ва дуклай ур университетраву. Ва дуклай ур химиялул факультетрай. Химиялул факультет къуртал бувма химик шайссар. Университет къуртал бувкун, Халидлуяту химик хьунтIиссар. Ва дуклай уссар университетрал химиялул факультетрай. Халид дуклай уссар шамилчинмур курсирай. Ва дуклай уссар университетрал химиялул факультетрал шамилчинмур курсирай. ЦIана [цIǎнǎ:] Халид дарсирай ур.

Ва Зайнуттинни. Зайнуттингу оьрчIри. Зайнуттингу хъунасса оьрчIри. Зайнуттин жагьилсса оьрчIри. Зайнуттин жагьилли. Вагу студентри. Вагу дуклай ур. Вагу дуклай ур университетраву. Вагу дуклай ур университетрал химиялул факультетрай. Университет къуртал бувкун, Зайнуттиннуятугу химик хьунтIиссар. Зайнуттингу дуклай ур шамилчинмур курсирай. Зайнуттингу дуклай ур университетрал химиялул факультетрал шамилчинмур курсирай. ЦIана [цIǎнǎ:] Зайнуттингу дарсирай ур.

Махъру ва бувчIин бавуртту

дарсирай — на уроке

цIана [цIǎнǎ:] — сейчас, теперь, в данное время

къуртал бувма — окончивший

къуртал бувкун — когда окончит

Халидлуяту — с Халида

шайссар — становится

хьунтIиссар — станет, получится


Мукьилчинмур бутIа

Телефондалувухсса гъалгъа

— Алло.

— ВичIилий бура.

— Шуаьнат бурав?

— Бакъара.

— Шуаьнат шаппа бурив?

— Бур.

— На Зайнуттин ура.

— Ина Зайнуттин урав?

— Ура. Бивзрав, Шуаьнат.

— Ивзрав, Зайнуттин инагу.

— Цукун бура, чIаххувдуш?

— Къаоьккир, инава цукун ура, чIаххувоьрчI?

— За бакъар, цалсса мадарану ура.

— Хаварду ци бур?

— Бакъар.

— Хъинни.

— Цалсса барчаллагь.

— Винмагу барчаллагь.


Букки ва шеъри.

Роберт Бернз

Ссалам, Зунттал кIануй, ттул ххира Ухссав,

ВичIари ляхъайсса журат ва бусрав!

Чунай агьарчагу, дунъяллийх занай,

Зунттал кIанттул бархIру итталу бикIай.

На этом восьмой урок заканчивается.

ЦIуллу баннув!

____________




Текст воспроизведен по изданию:
«Лакку дуниял (ниттил мазрал лу)».

© Текст — ? взято отсюда
© Сетевая версия — A.U.L. 02.2011. a-u-l.narod.ru lakkumaz.narod.ru


Hosted by uCoz